KOŚCIÓŁ P.W. PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO  W LISEWIE
pow. Chełmno

kategoria:

zabytki architektury - budowle sakralne

opis:

Parafia w Lisewie nosi dwa wezwania: Podwyższenia Krzyża Świętego oraz Najświętszej Maryi Panny Śnieżnej. Pierwsze zostało nadane jeszcze w czasach krzyżackich, gdy w 4 ćwierci XIII wieku zbudowano murowany z kamienia polnego kościół. Wówczas świątynia posiadała skromną bryłę, zaś przestrzenie między kamieniami uzupełniano ceglanym gruzem. Na przełomie XV i XVI wieku od północy dobudowano kruchtę, zamienioną w XIX wieku na kaplicę. W latach 1551-1585 została dobudowana zachodnia część korpusu wraz z wieżą z fundacji Stanisława Kostki, wojewody chełmińskiego i starosty lipieńskiego oraz jego syna Jana, kasztelana gdańskiego. W XIX wieku, na fali mody na gotyk, dobudowano od południa neogotycką kruchtę, zaś wewnątrz zbudowano cztery sześcioboczne słupy, na których opiera się strop nawy kościoła.
   Jest to kościół gotycki, jednonawowy, z prosto zamkniętym prezbiterium, z kryptą grobową w podziemiu oraz szczytem z połowy XVI wieku. Postawiono go z kamieni układanych warstwami z użyciem granitu łamanego i gruzu ceglanego. Wieża eliptyczna, 18-boczna, zwieńczona attyką i ceglanym, ostrosłupowym hełmem z latarnią. Wnętrze nakryte jest drewnianym stropem. W północnej kruchcie sklepienie kryształowe, w kruchcie zachodniej, pod wieżą, sklepienie kolebkowe z lunetami.
   Główne wyposażenie kościoła jest barokowe i rokokowe. Wypełniający całe prezbiterium rokokowy ołtarz główny z baldachimem,  z drugiej połowy XVIII wieku, pochodzi z kościoła pofranciszkańskiego w Chełmnie. W dolnej części ołtarza znajdują się dwie drewniane rzeźby: św. Jakuba Starszego i nieznanego biskupa, zaś w zwieńczeniu - Boga Ojca i dwóch aniołów. Niegdyś główną część ołtarza wypełniał z obrazem św. Wojciecha z 1842 roku, obecnie obraz Jezusa Chrystusa ukrzyżowanego.
   Dwa barokowe ołtarze boczne z kręconymi kolumienkami pochodzą z około 1700 roku. W ołtarzu po prawej stronie znajduje się łaskami słynący obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem noszący imię Matki Bożej Lisewskiej. Obraz ten, pochodzący z połowy XVII wieku, jest namalowany na wzór obrazu Matki Bożej Śnieżnej, znajdującego się w rzymskiej Bazylice Matki Bożej Większej. Wizerunki Najświętszej Maryi Panny oraz Dzieciątka pokryte są srebrną, częściowo pozłacaną sukienką, a ich głowy zdobią korony. Obraz ten zasłonięty jest obrazem Matki Bożej Wniebowziętej, który pochodzi z tego samego okresu co obraz Matki Bożej Lisewskiej. W zwieńczeniu ołtarza Maryjnego znajduje się barokowy obraz św. Barbary z ok. 1700 roku.
   Unikatowym zabytkiem jest,  znajdująca się w ścianie prezbiterium, średniowieczna "pancerna" skrytka na hostie - wzmocniona dodatkowo żelazną sztabą.  Na uwagę zasługuje średniowieczna chrzcielnica z przełomu XIII i XIV wieku, zbudowana z granitu w kształcie dwunastokąta bez stopy. Ciekawa jest też rokokowa ambona z połowy XVIII wieku oraz bardzo prosty w formie późnobarokowy konfesjonał. W kościele znajduje się renesansowe epitafium wojewody chełmińskiego Jana Kostki z 1591 roku, składające się z kilku scen rzeźbionych w alabastrze powiązanych bogatą, drewnianą ornamentacją. Centralne miejsce epitafium zajmuje scena Sądu Ostatecznego, pod którą na sarkofagu leży postać zmarłego, po jego bokach znajdują się klęczący członkowie rodziny. Dzwon na wieży kościelnej z 1560 roku.
   Ciekawostką z historii kościoła jest fakt, że odbywały się w nim w XV wieku zjazdy stanów pruskich. Tradycja chce widzieć w tym miejscu na obradach członków Towarzystwa Jaszczurzego. Rycerstwo z okolic Lisewa brało czynny udział w obydwu tych strukturach. Jednym z nich był Mikołaj z Ryńska (pojmany na zamku w Lipienku przez Krzyżaków i ścięty na rynku w Grudziądzu za zdradę Zakonu podczas bitwy pod Grunwaldem), dlatego też z okazji 700-lecia Lisewa w herbie miejscowości znalazł się kościół lisewski z jaszczurką na drzwiach.

źródło: Mróz M., Rozynkowski W., Sanktuaria Maryjne Diecezji Toruńskiej, Toruń, 2003
www.sanktuariumwlisewie.pl
Budzyński T., Gonia R., Szlakiem gotyckich świątyń, Od Starogrodu do Wielkiego Wełcza, Stolno, 2008 (mapka)
jak trafić: Do Lisewa dojazd z Grudziądza drogą krajową nr 55, z Torunia i Chełmna drogą krajową nr 1 do miejscowości Stolno, gdzie należy skręcić w drogę wojewódzką nr 548 i po 15 km jest się na miejscu (zobacz na mapie). Z Chełmna lub Wąbrzeźna można także dojechać autobusami PKS.
 
zdjęcie:


fot. ze strony  www.powiat-chelmno.pl
 

Obraz Matki Boskiej Lisewskiej
fot. P. Kriesel
z książki "Sanktuaria Maryjne Diecezji Toruńskiej"