KAPLICA-MAUZOLEUM POMORDOWANYCH W 1939 R.  W KAROLEWIE
gm. Więcbork, pow. Sępólno Kraj.
kategoria:

miejsca pamięci narodowej
opis: W majątku ziemskim  Wacława Łuczyńskiego w Karolewie, hitlerowcy utworzyli prowizoryczny obóz koncentracyjny, który funkcjonował od 17 IX 1939 roku do 15 XII 1939 roku. Zwożono do niego Polaków z powiatów: Bydgoszcz, Chojnice, Kościerzyna, Sępólno, Tuchola i Wyrzysk. W Karolewie osadzono Polaków aresztowanych i przywiezionych do likwidacji w ramach tzw. Intelligenzaktion, jak również pewną liczbę Żydów, stąd uznawany jest za jeden z pierwszych obozów zagłady utworzonych na ziemiach polskich w trakcie niemieckiej okupacji.
   Obóz był w stanie jednorazowo pomieścić najwyżej 600 więźniów, których lokowano w piwnicach pałacu oraz w budynkach gospodarczych (obory, szopy itp.). Z uwagi na ograniczoną pojemność obozu oraz fakt, iż wciąż dowożono nowych aresztowanych, Niemcy zastosowali swego rodzaju rotację. Równolegle z dowożeniem nowych partii więźniów odbywały się rozstrzeliwania już uwięzionych. Przed śmiercią czekała ich zazwyczaj niewolnicza praca w sąsiednich majątkach niemieckich.
   W okresie trzech miesięcy funkcjonowania obozu w Karolewie przewinęło się przezeń kilka tysięcy Polaków (wg różnych źródeł od 4500 do nawet 10000), z których ogromna większość została zamordowana. Określenie dokładnej liczby ofiar jest w zasadzie niemożliwe, gdyż Niemcy dokonywali egzekucji na obszarze całego kompleksu leśnego, a miejsca zbrodni starannie maskowali – m.in. poprzez sadzenie młodych drzew. Obóz w Karolewie można jednak bez wątpienia określić jako jedno z największych miejsc straceń na Pomorzu.
   Tuż po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do ekshumacji ofiar egzekucji w Lasach Karolewskich. W 1945 r. wydobyto zwłoki 962 osób, natomiast podczas prac ekshumacyjnych w 1946 r. udało się odnaleźć kolejnych 1781 ciał. W 1947 roku po zakończeniu ekshumacji przy drodze z Karolewa do Jastrzębca urządzono cmentarz. Dwie zbiorowe mogiły kryją szczątki pomordowanych. Pamiątkowa kaplica-mauzoleum umiejscowiona pomiędzy mogiłami kryje wewnątrz tablice z nazwiskami tych Polaków, którzy zostali zamordowani w Karolewie i których udało się zidentyfikować
  W 1952 roku mieszkańcy Jastrzębca postawili przy szosie z Więcborka do Sośna pamiątkowy głaz kamienny na cokole z napisem - Karolewo 1 km  Na ścianie dworu, w którym mieścił się obóz umieszczono natomiast tablicę pamiątkową.
źródło: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939-1945, Warszawa, 1980
Jastrzębski W., Terror i zbrodnia, Warszawa, 1974
jak trafić: Karolewo położone jest w odległość około 10 km na wschód od Więcborka. Dojazd autobusami PKS z
Więcborka. Kaplica-mauzoleum znajduje się przy drodze Karolewo - Jastrzebiec (zobacz na mapie). Do miejsca pamięci doprowadza czarny szlak pieszy Więcbork - Zabartowo.
 
zdjęcie:

fot. ze strony  http://www.powiat-sepolno.pl