DWÓR W TRZEBCZU SZLACHECKIM  gm. Kijewo Królewskie, pow. Chełmno
kategoria:

zabytki architektury - pałace, dworki, chaty
opis: Dwór Slaskich w Trzebczu Szlacheckim został wzniesiony na miejscu wcześniejszego, z przesklepionymi kolebkowo piwnicami XVIII-wiecznego budynku, być może stawianego jeszcze przez poprzednich właścicieli - rodzinę Sampławskich. Pierwotny dwór późnoklasycystyczny był parterowy, z pięterkiem na facjacie i półszczytach. Zbudowany został około połowy XIX wieku (z późniejszymi przekształceniami), zapewne przez  Ludwika Romualda Slaskiego. Z biegiem lat, przypuszczalnie w końcu XIX wieku, od strony południowej dobudowana została do niego oficyna. Obecny dwór jest piętrowy. Elewacja frontowa wzbogacona była nieznacznym ryzalitem przechodzącym w facjatę, w której okno ujęte zostało pilasterkami dźwigającymi gzyms półkoliście wygięty ku górze, zwieńczony sterczynkami. Ryzalit podzielony został dwoma gzymsami na trzy kondygnacje. Na pierwszej, parterowej na osi, znajduje się portal ujęty po obu bokach dwoma podwójnymi pilastrami, między którymi umieszczono po jednym wysmukłym oknie. Do portalu prowadzą pięciostopniowe schody z wygiętą na zewnątrz balustradą. Szczyt przekształcony został w 1971 roku, w wyniku czego zatracił swój pierwotny charakter i urodę, miedzy innymi poprzez usunięcie sterczynek. W tym okresie  została również  podwyższona część strychowa, wydzielona gzymsem z parzystymi okienkami. Nad przybudówką, od strony południowej, znajduje się balkon. Dwór przykryty został dachem naczółkowym. Wzorem współczesnych mu rezydencji wiejskich posiada układ dwutraktowy z sienią na osi. Na wewnętrznej ścianie hallu wmurowane zostały dwa wsporniki kamienne z XIV wieku, pokryte gotyckim reliefem o motywach roślinnych. Ponadto znajduje się tam również płytka ceramiczna, na której przedstawione zostały w postaci rytu wizerunki jelenia i orła, zdradzające XVI-wieczne, renesansowe formy.
   Mateusz Slaski został właścicielem dworu w Trzebczu Szlacheckim w 1805 roku, kiedy zakupił od Ferdynanda Płacheckiego mocno zdewastowany majątek. W 1843 roku przekazał majątek swojemu synowi - Ludwikowi Romualdowi, człowiekowi oddanemu pracy społecznej, podobnie jak jego ojciec. Zasiadał w Pruskiej Izbie Panów, pełniąc zarazem urząd wiceprezesa Koła Polskiego w sejmie. Był prezesem Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich, jednym z inicjatorów powstania muzeum polskiego w Toruniu. W 1863 roku wspomógł finansowo ruch powstańczy, a zbiegom politycznym udzielał schronienia. Był właścicielem majątku w Orłowie, który w 1872 r. przekazał starszemu synowi - Kazimierzowi. Natomiast majątek w Trzebczu po czterdziestu latach zarządzania - w 1883 r. - przekazał młodszemu synowi - Ludwikowi Maurycemu. To właśnie za jego czasów dwór w Trzebczu Szlacheckim gościł  tak znane postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Kazimierz Nitsche, Józef Wodziński, Juliusz Fałat. Majątek Trzebcz po śmierci Ludwika Maurycego przejął jego syn - Jan Stanisław Maria Slaski. Był to żołnierz zawodowy, który służbę wojskową rozpoczął jeszcze w armii niemieckiej, zdobywając stopień podporucznika. W 1919 roku wstąpił do 2 pułku Ułanów Wielkopolskich, gdzie otrzymał dowództwo pierwszego szwadronu, którym dowodził do 1921 roku. Za powstrzymanie bolszewików nad Styrem odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari V klasy. Pełnił funkcję prezesa Pomorskiego Związku Ziemian. W lipcu 1939 roku został awansowany do stopnia majora, w czasie kampanii wrześniowej dostał się do niewoli sowieckiej pod Tarnopolem. Był więziony w Kamieńcu Podolskim, a następnie w Kozielsku. W kwietniu 1940 roku podzielił los zamordowanych w Katyniu polskich oficerów.
   Majątek w Trzebczu Szlacheckim we wrześniu 1939  został przejęty przez Niemców i ograbiony ze wszystkiego, co posiadało jakąś wartość. Rodzina Slaskich już nigdy nie powróciła, a po wojnie majątek stał się własnością Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Państwowe Nieruchomości Ziemskie. W 1975 roku majątek został wchłonięty przez Państwowe Gospodarstwo Rolne w Stablewicach.  Natomiast we dworze po wojnie umieszczono szkołę podstawową, która posiada w nim swoją siedzibę do dziś.
źródło: Chrapkowski B., Rejmanowski M., Trzebcz Szlachecki, Zespół dworsko-parkowy, Toruń, 1997
jak trafić: Osoby posiadające własny środek transportu dojadą z Bydgoszczy drogą wojewódzką nr 551 przez Dąbrowę Chełmińską do Unisławia, gdzie skręcą w drogę lokalną prowadzącą do miejscowości Bajerze, a stamtąd po 2 km jazdy w kierunku południowym dojadą do Trzebcza Szlacheckiego. Pozostali powinni skorzystać z linii PKP Bydgoszcz - Chełmża i wysiąść w Nawrze, skąd do Trzebcza jest ok. 2 km. Można też dojechać bezpośrednio autobusem PKS (linia Chełmno - Toruń przez Nawrę).
 
zdjęcie:

Elewacja frontowa dworu

 Widok dworu od strony północnej

fot. M. Rejmanowski z książki: "Trzebcz Szlachecki. Zespół dworsko-parkowy".