PAŁAC W ORŁOWIE  gm. Płużnica, pow. Wąbrzeźno
kategoria:

zabytki architektury - pałace, dworki, chaty
opis: Majątek w Orłowie od 1855 roku stanowił własność rodziny Slaskich. Istniał tam wtedy niewielki parterowy dworek drewniany, zbudowany w końcu XVII lub na początku XVIII wieku. Dworek był ustawiony dokładnie na godzinę jedenastą, gdyż dawało to optymalne nasłonecznienie wszystkich elewacji. Najprawdopodobniej rzut tego dworku nie odbiegał od typowych ówczesnych schematów - prostokąta z alkierzami po bokach. Jego skromne wymiary - 12,5 m x 6 m - wskazują na to, że jego właściciele nie byli zamożni.
   Do tego pierwszego dworku dobudowano w latach 1865 - 1870 przylegającą prostopadle nową część parterową - w miejscu obecnego korpusu głównego oraz piętrowy budynek mieszkalny, obecne skrzydło południowe. Łącznik między drewnianym dworkiem a obecnym skrzydłem południowym - podówczas głównym budynkiem mieszkalnym - był parterowy i nie miał ryzalitu. Nowo wzniesiony budynek wykazuje cechy surowego pseudoklasycyzmu i nawiązuje raczej do miejskich domów niż siedzib ziemiańskich. Sześcioosiowa elewacja południowa zaakcentowana jest płytkim, 20 cm pseudoryzalitem zwieńczonym trójkątnym naczółkiem. Piętro potraktowane jest nieco ozdobniej. Okna mają parapety na konsolkach, a ich półkoliste zamknięcia obwiedzione są wyrabianymi w tynku klińcami archiwolty. Ponadto nad oknami umieszczony był kolisty motyw, zachowany do dzisiaj, którego okrąg tworzyły na przemian jasne i ciemne klińce, dziś ujednolicone kolorystycznie. Obie elewacje szczytowe były akcentowane płytkimi, pozornymi ryzalitami, które kończyły się na wysokości gzymsu nad oknami piętra. Szczyty o trójkątnym kształcie obwiedzione były profilowaniem i zwieńczone akroteriami w kształcie palmet. Narożniki budynku w swej części parterowej były boniowane, a od gzymsu międzykondygnacyjnego ukształtowane w formie bliźniaczych postumentów.
   W 1874 roku Ludwik Slaski, sam mieszkający w Trzebczu, postanowił gruntownie przebudować dwór z myślą o przekazaniu Orłowa synowi Kazimierzowi. W tym celu sprowadził z Berlina architekta Kazimierza Skórzewskiego, którego projekt przewidywał m.in. rozebranie starego dworu i postawienie w jego miejscu piętrowego skrzydła oraz przebudowę dawnego łącznika, który miał stać się korpusem głównym. Realizacja nastąpiła dopiero w 1906 roku, a kontynuatorem projektu ojca był jego syn, Jerzy Skórzewski. Przebudowa ta w sposób zasadniczy zmieniła wygląd budynku, nadając mu charakter późnobarokowego pałacu z klasycyzującymi elementami w postaci dwóch portyków. Ujednolicony budynek przedstawiał się teraz od frontu jako symetryczny układ z dominującą ryzalitową częścią środkową krytą dachem mansardowym. Zaakcentowano też wysunięte do przodu krótkie piętrowe skrzydła, a korpus główny powiązano dwoma portykami, z których każdy stanowią cztery kolumny o głowicach jońskich. Portyki zamyka profilowane belkowanie z ustawionymi na osiach kolumn ozdobnymi wazami. Kolumnada północna jest otwarta i stanowiła niegdyś rodzaj altany, prawą natomiast przykryto dachem i tu mieści się do dziś główne wejście do pałacu. Cały budynek otrzymał identyczne profilowane gzymsy, a w połaciach dachowych nad portykami dwie mniejsze lukarny. Pałac zbudowany jest z cegły palonej i tylko częściowo jest podpiwniczony. Niektóre odcinki fundamentów wykonane są z kamienia polnego. Korpus główny pałacu oraz skrzydło południowe pokryte są dwuspadowym dachem.
   Właściciele pałacu - rodzina Slaskich - czynnie włączyła się w walkę przeciwko germanizacji Pomorza. Jerzy należał do Związku Filomatów Pomorskich, którego był prezesem. Po przyłączeniu Pomorza do Polski został zastępcą starosty w Wąbrzeźnie oraz członkiem Sejmiku Powiatowego. Był też prezesem zarządu cukrowni chełmżyńskiej i prezesem Pomorskiego Związku Ziemian, w latach 1927 - 1935. W uznaniu swych zasług w niepodległej Polsce odznaczony został orderem Polonia Restituta. Zmarł w czerwcu 1939 roku. Po zgonie męża gospodarstwo do wybuchu wojny prowadziła jego żona Katarzyna. Później majątek dostał się pod przymusowy zarząd niemiecki, a Slaskich wysiedlono w maju 1940 roku do Generalnej Guberni, skąd nigdy już do Orłowa nie powrócili.
   Hitlerowska okupacja to czas grabieży wyposażenia wnętrz orłowskiego pałacu, która dokończona została przez żołnierzy radzieckich, a później miejscową ludność. Pozwolono jej zamieszkać w pałacu, ale nigdy nie chciała poczuć się prawdziwym gospodarzem budynku. Pałac zaczął niszczeć w zastraszającym tempie. Na szczęście  wkrótce utworzono w nim Stację Hodowli Roślin nastawioną na uprawę buraka cukrowego. Najpierw dyrektorem Stacji był dawny zarządca Slaskich, Alojzy Przybylski, a potem jego syn - Zdzisław. Za jego czasów przebudowano strych nad skrzydłem południowym, przystosowując go do celów mieszkalnych, co odbyło się w ramach istniejących gabarytów  i sylwetka pałacu nie uległa zmianie. W następnych latach pałac doczekał się gruntownego remontu i rekonstrukcji cenniejszych elementów wystroju wnętrza. W latach 90 XX w. obiekt wydzierżawiono a w planach było wykorzystania zespołu pałacowo - parkowego do celów rekreacyjnych.
źródło: Chrostowska J., Kalinowska K., Orłowo, Zespół pałacowo - parkowy, Toruń, 1995
jak trafić: Z Bydgoszczy możemy dojechać drogą wojewódzką nr 551 przez Dąbrowę Chełmińską, Unisław, Chełmżę aż do miejscowości Dźwierzno, gdzie skręcamy na północ w drogę lokalną do Płużnicy i po 7 km jesteśmy w Orłowie.
 
zdjęcie:


fot. M. Pieróg z książki "Orłowo. Zespół pałacowo - parkowy"