KOŚCIÓŁ P.W. ŚWIĘTEJ TRÓJCY I NMP W STRZELNIE
pow. Mogilno

zabytki architektury - budowle sakralne

Mimo stosunkowo dużej liczby zapisków w kronikach i częstych badań archeologicznych nie określono jednoznacznie dat budowy świątyń strzelińskich. Ostatnie badania archiwalne wskazują na równoczesny czas ukończenia rotundy św. Prokopa i kościoła p.w. w. Trójcy, tzn. drugie dziesięciolecie XIII w.
   Bazylika Świętej Trójcy to budowla romańska z przełomu XII/XIII wieku – konsekrowana w 1216 roku. Kościół  wzniesiony został z granitowych ciosów jako trójnawowa bazylika z transeptem i kaplicami, z dwiema cylindrycznymi wieżami przy prezbiterium oraz dwuwieżowym masywem zachodnim. Poza apsydami i emporą, wnętrze pierwotnie nakryte było drewnianymi stropami. Posadzkę wykonano z płytek ceramicznych. Główne wejście prowadziło od strony północnej. Od południa do świątyni przylegał klasztor, wzniesiony prawdopodobnie z drewna. Przestrzeń między bazyliką a drugim kościołem wypełniał cmentarz. Dopiero później, ok. XV w., powstały tam budynki klasztorne.
   Przebudowa w połowie XV w. zniekształciła romańską bryłę bazyliki. Nakryto wtedy nawy gotyckimi sklepieniami, a romańskie kolumny obmurowano w gotyckie filary. W XVIII w. nadano kościołowi, m.in. fasadzie frontowej, formy barokowe, dobudowano od południa kaplice, świątynia otrzymała nowe wyposażenie. W ostatnich latach przeprowadzono gruntowną renowację świątyni, w wielu fragmentach odsłonięto formy romańskie, odnowiono barokowe wyposażenie wnętrza. W paru miejscach świątyni, m.in. w kaplicy św. Restytuta, w apsydzie prezbiterium, na sklepieniach krypt podwieżowych oraz w zakrystii odkryto cenne polichromie z dawnych czasów. Nawy i prezbiterium nakryte są sklepieniami gotyckimi z XV w.
   Nawę główną od naw bocznych oddzielają cztery słynne kolumny romańskie z końca XII w., wykute w piaskowcu, później zamurowane i odkryte w 1946 r. Pierwsza z prawej jest spiralnie żłobkowana, pierwsza z lewej, niegdyś polichromowana, jest gładka.  Niezwykle interesująca jest druga  para kolumn z płaskorzeźbami na piaskowych trzonach, stojąca przy transepcie. Zgodnie z obyczajem kościelnym prawa - południowa - kolumna jest "kolumną cnót", lewa - północna - "kolumną wad i występków". Na każdej kolumnie wykuto 18 płaskorzeźb figuralnych w trzech poziomach rozdzielonych fryzami o motywach roślinnych. Wykute postacie ułożone są według ważności symboli: najniżej są personifikacje cech fundamentalnych, wyżej środkowych, najwyżej – szczytowych. Forma i styl płaskorzeźb sugeruje zachodnioeuropejskie pochodzenie twórcy programu i rzeźbiarza. Autorem programu był prawdopodobnie zakonnik – norbertanin z jednego z klasztorów we Francji lub Niemczech. Kolumny wykute zostały w Strzelnie w piaskowcu sprowadzonym z kamieniołomów w Brzeźnie k. Konina, zapewne w latach 1180-1190. W ścianach prezbiterium znajdują się dalsze, częściowo odsłonięte, romańskie kolumny o gładkich trzonach.
   Równolegle do ścian prezbiterium z XV w., dziś w części rozebranych, stoją intarsjowane stalle. Na wygiętej belce tęczowej grupa Ukrzyżowania. W ołtarzu nawy poprzecznej – transeptu, po lewej, bardzo bogato zdobiony ołtarz św. Krzyża. Centralną, a zarazem najcenniejszą i najstarszą częścią ołtarza jest ogromny krucyfiks z roku 1361, na którym spoczywa figura Ukrzyżowanego Zbawiciela, z którego boku wychodzą złociste promienie. Rzeźba ta pierwotnie znajdowała się w małym kościółku p.w. Św. Krzyża, położonym za miastem, który należał do opactwa Norbertanek. Pod krzyżem znajdują się rzeźby Matki Boskiej i św. Jana. Wokół ołtarza, w jego obramieniu, figury 20 świętych, apostołów i proroków. W ołtarz wkomponowano liczne bogato zdobione szafki relikwiarzowe z relikwiami 658 (?) świętych i relikwią Krzyża Świętego. Ołtarz św. Krzyża, najstarszy w kościele, pochodzący z XVII w., pierwotnie był ołtarzem głównym, w obecne miejsce przeniesiony został w 1743 r.
   Ołtarz główny pochodzi z ok. 1743 r., częściowo został przebudowany w 1892 r. Retabulum w kształcie półeliptycznego baldachimu, wspartego na sześciu kolumnach (1800 r.), zwieńczonego koroną na ażurowych podporach, z rzeźbami po bokach patronów zakonu św. Norberta (po lewej) i św. Augustyna. W środku obraz Koronacji Najświętszej Marii Panny na Królową Nieba i Ziemi z ok. 1892 r., poniżej eklektyczne tabernakulum z postaciami czterech ewangelistów oraz w zwieńczeniu ołtarza przedstawienie Trójcy Przenajświętszej.
   Chór muzyczny z końca XVIII w., na balustradzie malowidła przedstawiające siostry Norbertanki (dokumenty mówiące o istnieniu tego zakonu w Strzelnie pochodzą z lat 1193-1837), sam prospekt organowy jest z końca XIX w.
   Zakrystia znajduj się w części południowo-wschodniej jako przedłużenie gotyckiej kaplicy św. Barbary. Całe pomieszczenie jest pokryte malowidłami z XVIII w., polichromie odkryto w 2001 r. podczas remontu świątyni. Obecnie pokazane są one w formie odkrywki i oczekują na konserwację i renowację.
   Przy wschodniej ścianie transeptu zrekonstruowana w 2001 r. kamienna mała apsyda, zwana apsydiolą. Na kamiennym ołtarzu rzeźba Ecce Homo z poł. XVIII w. W prawym ramieniu transeptu, w ścianie wschodniej znajduje się druga apsydiola ze stołem ołtarzowym z kamiennych ciosów i rzeźba NMP. W czasie renowacji w ołtarzu tym odkryto wtórnie użyty, zamurowany romański tympanon. W nawach bocznych rozmieszczonych zostało szereg rzeźb, obrazów i nagrobków, przeważnie z XVII i XVIII w.
    W lewej nawie, pod ścianą zewnętrzną zespół pięciu konfesjonałów z 1741 r., ostatnio pięknie odnowionych, ozdobionych malowidłami, m.in. w górnej części z życia Chrystusa i NMP. Po gruntownej konserwacji okazało się, że cały zespół pokryty jest przepięknymi barokowymi malowidłami. Polichromie w górnej części przedstawiają sceny z życia Jezusa Chrystusa i Najświętszej Marii Panny, natomiast w dolnej tzw. "biblia pauperum". Do każdego z malowideł  dodany jest w ramce opis w oryginalnym języku polskim sprzed 250 lat. Po przeciwnej stronie świątyni (nawa południowa) są dwa pojedyncze konfesjonały, na których znajdują się sceny z życia zakonu norbertanek. Są one o dwa lata młodsze i pochodzą z 1743 roku.
   Na prawo od prezbiterium – kaplica św. Barbary. Pierwotnie w tym miejscu znajdowała się romańska wieża, która została zrekonstruowana w niewielkim stopniu w 2001 roku. Rekonstrukcja wykonano zgodnie z oryginałem, który został odkryty przez archeologów w dolnych partiach kaplicy. Najważniejszy zabytek znajduje się pośrodku kaplicy - romańska kolumienka z motywami roślinnymi, podtrzymująca gotyckie sklepienie palmowo-krzyżowe. Ta przepiękna kolumienka z bogatą ornamentacją roślinną, wykuta z twardego piaskowca koloru szaro żółtawego, pochodzi z przełomu XII/XIII wieku. Najprawdopodobniej pierwotnym miejscem kolumienki był portal północny – dzisiejsze muzeum. Dzisiejsza kaplica Św. Barbary jest wynikiem przebudowy gotyckiej kościoła. Wspomniana wcześniej kolumienka podtrzymuje gotyckie sklepienie palmowo-krzyżowe – pierwsze tego typu w Polsce. Kolumienek romańskich tego typu z motywami roślinnymi mamy bardzo niewiele – analogiczny zabytek znajduje się w Krakowie w kościele św. Krzyża. W ściany tablicy wmurowano fragmenty bliżej nieokreślonych rzeźb romańskich, a także tzw. tympanon Zwiastowania. Z kaplicy św. Barbary strome, kręcone współczesne schody wiodą na piętro, do tzw. skarbczyka, gdzie znajduje się ekspozycja ksiąg i naczyń liturgicznych z XVIII-XX w.
   Nad wejściem do kaplicy od zewnątrz znajduje się rzeźbiony romański tympanon fundacyjny. Przedstawia on św. Annę trzymającą Najświętszą Marię Pannę na ręku, a po bokach klęczące postacie: fundatora Piotra Wszeborowica (prawdopodobnie jego syna Krystyna, gdyż ojciec nie dożył konsekracji świątyni) z modelem kościoła i jego małżonki Anny. Od dołu tympanonu, wśród wici roślinnych błogosławiąca dłoń Boga Ojca. Dookoła tej płaskorzeźby znajduje się łacińska inskrypcja, która znaczy: "Tobie Anno, czcigodna matko pobożnej dziewicy Maryi, darem tym cześć oddaje Piotr, tak jak ongiś sobie tego życzył". Do nawy południowej przylega kaplica św. Restytuta z relikwiarzem i piękną figurą Madonny z XV w.
   Od północy do kościoła Świętej Trójcy przylega dawny klasztor Norbertanek, zbudowany w XV w., wielokrotnie przebudowywany. W części przylegającej do kościoła mieści się Muzeum – Romański Ośrodek Kultury Ottona i Bolesława z lapidarium romańskich detali, dokumentami z dziejów klasztoru i zabytkami sztuki sakralnej. Cennym zabytkiem jest późnoromański portal z XIII w., odkryty w 1953 r. Osadzony w oryginalnym portal u przedstawia tronującego Chrystusa w mandorli. Wspierające tympanon kolumienki są rekonstrukcją z lat 80. XX w. domniemanych kolumn pierwotnych. Oryginalnym jest drewniany strop belkowy z XVIII w. W jednym z bocznych pomieszczeń odtworzono celę zakonną.

http://regionwielkopolska.pl
http://www.strzelno.pl

Strzelno leży niespełna 40 km na wschód od Gniezna i 15 km na południe od Inowrocławia, nieopodal Kruszwicy. Kościół Trójcy Świętej znajduje sie przy pl. św. Wojciecha 1/1. Przyjeżdżając od strony Mogilna, należy po wjeździe na rynek skręcić od razu w prawo. Jeśli kościół Trójcy Świętej będzie zamknięty (na ogół wnętrze można oglądać przez kratę), trzeba iść do biura parafialnego i poprosić o otwarcie. Informacje dla zwiedzających:  www.trojcastrzelno.za.pl
 

fot. Leszek Lubicki ze strony http://www.wiadomosci24.pl