KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. MACIEJA W ORLU  gm. Mrocza, pow. Nakło n/Notecią

zabytki architektury - budowle sakralne

Kościół p.w. św. Macieja w Orlu posiada bogatą historię sięgającą okresu późnego średniowiecza. Jako drewniany kościółek został ufundowany już w XIV wieku, lecz brakuje źródeł mówiących o ówczesnym fundatorze. W połowie XV wieku właścicielem Orla został Sławbor herbu Drya pochodzący z Bożejewic niedaleko Żnina, którego potomkowie znani byli później jako Orzelscy. To on postawił, bezpośrednio nad Jeziorem Witosławskim, najpierw dwór obronny, którego odsłonięte ruiny stoją tam do dziś, a następnie, prawdopodobnie w latach 1442-1452, świątynię z cegły. Do XVI wieku kościółek był świątynią parafialną, natomiast przez kolejne ponad 300 lat kaplicą i filią kościoła w Zabartowie. W wyniku wojen szwedzkich w XVII wieku świątynia popadła w całkowitą ruinę. Dopiero na początku XVIII wieku odnowił ją nowy właściciel dóbr witosławsko-orzelskich, kasztelan poznański i nakielski - Jan Krzycki.
   Swoją świetność kościółek przeżywał w okresie, gdy Orlem - przez blisko półtora wieku, aż do wybuchu II wojny światowej - władała rodzina Koczorowskich. Teren świątyni i przyległy stał się miejscem pochówku zasłużonych przedstawicieli  rodu. W okresie wojen napoleońskich, prawdopodobnie na przełomie 1812/1813 r. budowla uległa zniszczeniu w wyniku grabieży dokonanej przez wojska francuskie lub rosyjskie. Odnowę rozpoczął w 1861 roku Karol Koczorowski, który wkrótce wstąpił do zakonu jezuitów i opuścił rodzinne strony. Dwanaście lat później  dzieło brata ukończył Alfred Koczorowski. Nie odbudował on świątyni w pierwotnej formie, gdyż dzisiaj już wiadomo, że sama zakrystia była większa od obecnej. W okresie nasilenia germanizacji w II połowie XIX wieku kościółek był ostoją polskości dla okolicznych mieszkańców. Spotkania wiernych podczas mszy, liturgia odprawiana w języku polskim oraz patriotyczne kazania podnosiły wszystkich na duchu. W 1925 roku dekretem arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego, prymasa Edmunda Dalbora, ponownie erygowano samodzielną parafię w Orlu. Do nowej parafii należały: Orle, Orlinek, Witosław, Izabela, Kaźmierzewo i Podgórz. I do dnia dzisiejszego parafia w Orlu istnieje.
   Budynek kościoła w Orlu został pobudowany na planie prostokąta. Od północy przylega do niego przybudówka będąca zakrystią. Kościół wymurowany został z czerwonej cegły, powyżej kamiennego cokołu otynkowany do połowy wysokości. Budynek jest jednonawowy, bez wyodrębnionego prezbiterium. Dwuspadowe dachy pokryte zostały dachówką. Elewację zachodnią ujęto w charakterystyczne uskokowe przypory narożne, a w jej środku umiejscowiono główne wejście. Szczyt budynku podkreślony został pasem fryzu geometrycznego. Kościół udekorowano blendami o łukach dwulistnych, natomiast w górnej kondygnacji umieszczono oszkloną rozetę. Elewacja wschodnia posiada analogiczne rozwiązania w zdobnictwie jak fasada zachodnia. Na elewacji południowej usytuowano cztery ostrołukowe witrażowe okna w ościeżach. Opięte zostały dwiema przyporami narożnymi i jedną pośrodku elewacji, dzielące całość na dwie równe części, w których umieszczono w parach okna. Powyżej okien biegnie fryz ozdobny konsolkowo-kostkowy.
   Do 1965 roku na tle tej elewacji znajdowały się dwa wejścia do krypt grobowych rodziny Koczorowskich, które następnie zostały rozebrane, a w ich miejsce zamontowano tablice inskrypcyjne. W obrębie kościoła znajdują się inne groby rodziny Koczorowskich oraz dzwonnica ze spiżowym dzwonem, na którym widnieje data 1830 rok oraz napis BERLIN, a także orzeł z koroną. Wewnątrz kościoła nie ma jakiś wartościowszych architektonicznie czy historycznie elementów, może poza tablicami inskrypcyjnymi.

Łaniecki S., Pałace, dwory i folwarki powiatu nakielskiego, Sępólno Krajeńskie - Nakło n/Notecią, 2005

Z Bydgoszczy do Orla dojedziemy drogą krajową nr 10 do Nakła n/Notecią. Tam skręcamy w drogę wojewódzką nr 241 i kierujemy się na Mroczę, gdzie wjeżdżamy w drogę lokalną prowadzącą do Witosławia. Po 7 km jazdy jesteśmy na miejscu. Można również dojechać autobusami PKS z Mroczy.