KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. MIKOŁAJA  W INOWROCŁAWIU 

zabytki architektury - budowle sakralne

Historia i architektura kościoła
Początki powstania kościoła p.w. św. Mikołaja wiążą sie z rokiem 1237, kiedy to Inowrocław otrzymał prawa miejskie, a miasto otoczono murami obronnymi. Pierwotnie kościół był najpierw małą kaplicą, filialną w stosunku do parafialnego kościoła Imienia NMP. Na początku XIV wieku wzniesiono na środku inowrocławskiego rynku duży kościół, który m.in. był miejscem procesu polsko-krzyżackiego w latach 1320-1321 o Pomorze Gdańskie. Niestety, najazd krzyżaków w 1431 roku spowodował spalenie kościoła, a odbudowa stała się możliwa dopiero w czwartej ćwierci XV wieku.
   Już pod koniec XV w. Inowrocław miał piękny i duży kościół parafialny. Nowa świątynia posiadała trzyprzęsłowe, trójbocznie zamknięte prezbiterium, trzy nawy o podobnej wysokości do prezbiterium, składające sie z czterech przęseł. Każda z naw przykryta była osobnym dachem. Nad wschodnim szczytem nawy głównej wznosiła się wysoka sygnaturka. Całość kościoła, tak korpus nawowy, jak i prezbiterium, charakteryzowały krępe proporcje. Sklepienia były gwiaździste, a filary międzynawowe ośmioboczne. Ściany przy oknach ulegały zwężeniu, tworząc ostrołukowe jasne wnęki, które w dawnej wysokości można jeszcze oglądać w prezbiterium. Przebudowa kościoła nastąpiła w 1590 roku, kiedy to usunięto gotycką glorietę a szczyty przebudowano na renesansowe ze względu na przeciekające dachy.  
   Wielkie spustoszenie spowodował najazd Szwedów w 1655 roku, po którym nastąpiło wyludnienie miasta. W 1680 roku w nawie głównej i południowej zawaliły się dachy, częściowo wraz ze szczytami i ścianami. Po zamurowaniu łuku tęczowego prezbiterium nadal funkcjonowało, a nawet w 1730 roku założono nowe organy. Po 1760 roku w kościele obniżono ściany naw bocznych, wprowadzając jednocześnie  nowe filary i układ bazylikowy. Niestety, brak funduszy i decyzja władz pruskich o zamianie roli kościoła na magazyn soli, spowodował przerwanie odbudowy.
   Dopiero w latach  1820-1828 przywrócono kościół do użytku, po zamknięciu jego całkowicie w 1816 roku. Gruntownej przebudowy kościół p.w. św. Mikołaja doczekał się po odzyskaniu niepodległości przez Polskę - w latach 1918-1928. W prezbiterium wykonano wtedy pozorne sklepienia krzyżowe, neogotyckie, natomiast nawę główną zamknięto pozornym sklepieniem neobarokowym, o łuku koszowym, z usztywniającymi je lunetami. Obecna forma kościoła jest więc efektem wielu prac i przebudów, a każda epoka pozostawiła po sobie trwały ślad w jego architekturze.

Zabytkowe wyposażenie
Większość wyposażenia fary pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku. Ołtarz główny, wkomponowany w charakterystyczne  dla kościoła św. Mikołaja wielobocznie zamknięte prezbiterium, jest jednym z najpiękniejszych ołtarzy ofiarnych, wykonanych w drugiej połowie XVIII wieku. Charakteryzuje go dekoracja rocaille'owa, czyli asymetryczny ornament o płynnych liniach i nieregularnej formie, czasami podobny do muszli, wodnych roślin czy też grzyw fal. Po jego bokach umieszczono niskie bramki z figurkami, po lewej stronie św. Jana Chrzciciela, a po prawej św. Dominika. Wklęsło-wypukła, rozwiązana przestrzennie nastawa, o kształcie zbliżonym do kwadratu spoczywa w części środkowej na czworobocznej, kamienno-marmurowej mensie, natomiast partie boczne na cokołach, tej samej wysokości co mensa, ustawionych schodkowo, po linii diagonalnej.  Frontową ściankę mensy wypełnia płaskorzeźbione antependium ze sceną "Ostatniej Wieczerzy" z początku XX wieku. Na osi  wysokiej predelli o wypukłym kształcie, umieszczono rozbudowane tabernakulum z postaciami czterech Ewangelistów i bogatą dekoracją. Po bokach predelli znajdują się trzy cokoły, z których dwa zewnętrzne ustawiono na dolnych. Wypukłe retabulum znajduje się na przedłużeniu części środkowej, natomiast na cokołach ustawiono pary bliźniaczych kolumn korynckich wysuniętych przed lico na tle także wysuniętych do przodu pilastrów. Pomiędzy zewnętrznymi częściami ołtarza a jego częścią środkową, w powstałych w ten sposób głębokich półkolistych wnękach ustawiono rzeźby, po lewej stronie św. Wojciecha, a po prawej św. Augustyna. W głęboką wnękę retabulum o ściętych do środka narożach wpisuje się obraz św. Mikołaja, namalowany po 1820 roku. Górną partię ołtarza stanowi szerokie wielokrotnie profilowane belkowanie ozdobione dekoracją. Na belkowaniu umieszczono dwie pary aniołów. W zwieńczeniu o formie pięciolistnej we wklęsło-wypukłej ramie umieszczono obraz św. Marii Magdaleny, namalowany w tym samym okresie co obraz św. Mikołaja. Krawędzie zwieńczenia podkreślono szerokim obramieniem, u dołu zwiniętym. W dolnej partii zwieńczenia znajdują się figury putt, w górnej dwie główki anielskie na skrzydłach i wieńcu obłoczków. Na osi zwieńczenia umieszczono okrągły emblemat z Okiem Opatrzności na czerwonym tle w wieńcu srebrzystych obłoczków, otoczony przez promienie.
   Ołtarz św. Antoniego z trzeciej ćwierci XVII wieku stoi w nawie głównej przy pierwszym filarze po stronie południowej i stanowi najwybitniejsze dzieło sztuki barokowej w Inowrocławiu, a ołtarz Krzyża Św. posiada najcenniejszy zabytek w kościele gotycką rzeźbę Chrystusa Ukrzyżowanego z połowy XIV wieku. Należy też wspomnieć o ołtarzu Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny i ołtarzu Rodziny Najświętszej Maryi Panny- zwiastowania św. Anny, które pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku. 
   W przejściu między prezbiterium a nawą główną znajduje się chrzcielnica typu kielichowego z drugiej połowy XIX wieku o ośmiobocznej w przekroju czaszy z pokrywą, podobnie jak trzon i podstawa. Wieńczy ją grupa figuralna  obrazująca scenę Chrztu Chrystusa przez św. Jana Chrzciciela. To właśnie tutaj 13 grudnia 1860 roku został ochrzczony Jan Kasprowicz, jeden z najwybitniejszych polskich poetów. Przy łuku tęczowym z jednej i drugiej strony umieszczono dwie duże figury Serca Pana Jezusa z 1925 r. i Serca Najświętszej Maryi Panny z 1961 r. Od strony nawy północnej znajduje się obraz Chrystusa Miłosiernego, namalowany na podstawie widzeń siostry Faustyny Kowalskiej.
   Do najcenniejszego wyposażenia fary należy nadwieszona ambona  z baldachimem przy pierwszym północnym filarze nawy głównej, z wejściem od strony prezbiterium. Pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku. Płyciny korpusu ambony oddzielone są złoconymi listwami. Dolna partia korpusu początkowo wybrzuszona, potem zwężająca sie ku dołowi, została także podzielona złoconymi listwami na cztery trapezoidalne pola, zdobione palmami. Korpus wspiera się na zwężającej się ku dołowi formie, zakończonej motywem rocaille'owym, tworzącym z korpusem harmonijną całość. Pięknie wykonany jest zapiecek ambony, w środku którego umieszczony jest monogram "IHS" na czerwonym tle, po bokach zaś złocone uszaki., utworzone z motywów kwiatowych. Podniebienie baldachimu zdobi wizerunek Gołębicy z promieniami. Baldachim składa się z pięciobocznej dolnej partii, ażurowo wyciętej od dołu, ze złoconymi chwostami i ponad nią niskiej, kulistej części, osłoniętej dekoracją utworzoną z esownic. Zwieńczenie stanowi piękna figura Archanioła Michała walczącego ze smokiem z II połowy XVIII wieku.
   W nawie głównej po obu stronach nad każdą z arkad w 1924 roku wykonano malowidła figuralne obrazujące wydarzenia ze Starego i Nowego Testamentu. Na ścianie południowej przedstawiono sceny: Wygnania z raju, Kain i Abel, Mojżesz z tablicą przykazań, Wąż miedziany, natomiast na północnej: Pokłon pasterzy, Wskrzeszenie córki Jaira, Wjazd Chrystusa do Jerozolimy, Ukrzyżowanie. Malowidła te otoczono dekoracją utworzoną z brązowych pasm, w narożach stylizowaną i stanowi o nastroju kościoła w nawie głównej.
   Organy kościelne zostały wykonane w 1934 roku i przeniesione z Bierutowa koło Oleśnicy po 1945 roku. Mają 37 głosów.
   Rzeźba św. Piotra znajduje się w dawnej wnęce okiennej ściany zachodniej w końcu nawy północnej, zaś rzeźba św. Pawła w końcu nawy południowej. Św. Paweł w lewej dłoni trzyma opuszczony w stronę ziemi masywny miecz, a w prawej na wysokości zamkniętą księgę. Św. Piotr natomiast został przedstawiony z kluczem.
   Epitafium rodziny Zbożów-Radojewskich, rokokowe, przeniesione po 1819 roku z kościoła franciszkanów jest jedynym takim pomnikiem w Inowrocławiu. Jest wmurowane w filar w nawie północnej i zostało wykonane  w 1762 roku. Upamiętnia ono trzech przedstawicieli rodu, Mikołaja Świętosława chorążego bydgoskiego (zm. po 1720 r.), Jana Chryzostoma kasztelana inowrocławskiego (zm. w 1753 r.) oraz Rafała Stefana (zm. w 1762 r.), fundatora nagrobka. Na oparciu przyściennej ławki, wykonanej z czarnego marmuru, wyryto tekst w języku łacińskim, opiewający wspomnianych zmarłych. Tablica otoczona jest szerokim obramieniem nieco zaokrąglonym u dołu, natomiast  u góry o kształcie trójlistnym, z reliefową dekoracją. Cały nagrobek wsparty jest na spiralnie skręconych konsolach, a jego boki flankują pseudopilastry o rozbudowanej formie, u dołu występujące do przodu tworząc jakby poręcze. Ponad tablicą umieszczono niemal pełne rzeźbiarsko wykonane z jasnego marmuru popiersie portretowe fundatora w zbroi, na której zwiesza sie połać płaszcza. Po bokach na gzymsie otaczają je dwie sylwetki płaczących niewiast, wykonane z alabastru, figury putt podtrzymują dwa kartusze z herbami Odrowąż i Dołęga. Epitafium wieńczy granitowa konsola, na której ukazano Chronosa, symbol mijającego czasu.
    Drewniana dzwonnica została wzniesiona w latach 1922-1927, a jeden z dzwonów, gotycki pochodzi z XV wieku. Największy o średnicy 113 cm, ozdobiony jest wizerunkiem Matki Boskiej i św. Mikołaja i pochodzi z 1713 roku.

Koc St., Kościół p.w. św.  Mikołaja w Inowrocławiu, Inowrocław, 1991

Kościół p.w. św. Mikołaja w Inowrocławiu znajduje się na rogu ulic św. Mikołaja i Kasztelańskiej na Starym Mieście.

fot. ze strony http://www.wartozwiedzic.pl