KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. MIKOŁAJA W GRUDZIĄDZU

zabytki architektury - budowle sakralne

Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja należy do najstarszych kościołów ziemi chełmińskiej. Data jego erekcji nie jest znana. Parafia wg tradycji, założona została jeszcze w XI wieku. Grudziądzką farę nazwano z czasem "matką kościołów grudziądzkich".
   Budowę obecnego kościoła - w miejsce drewnianego - rozpoczęto w 1286 roku i kontynuowano przez szereg lat. Do 1310 r. wzniesiono prezbiterium, a korpus nawowy i wieżę ukończono w drugiej połowie XIV wieku. Obecne sklepienia naw pochodzą z wieku XV. Kościół w XVII w. był kilkakrotnie przebudowywany, co przyczyniło się do częściowej zmiany jego pierwotnego wyglądu. W 1728 roku fara została gruntownie odnowiona, a wnętrze uzyskało w pełni barokowy charakter. W 1738 r. wieżę nakryto barokowym hełmem, a w 1769 roku wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę. W latach 1796-1804 hełm barokowy zastąpiono klasycyzującym, a w wieżę wmurowano figurki z glazurowej terakoty, pochodzące prawdopodobnie z kaplicy zamkowej. W 1896 r. gruntownie odnowiono wnętrze, przywracając mu gotycki charakter i wyposażając je w nowe witraże. Kościół został zniszczony podczas działań wojennych w 1945 r. Odbudowę rozpoczęto zaraz po zakończeniu działań wojennych i kontynuowano ją do roku 1950.
   Kościół p.w. św. Mikołaja jest budowlą gotycką, orientowaną, murowaną z cegły. Kościół, kryty dachem dwuspadowym, opinają dwu- i trzyuskokowe szkarpy. Czworoboczna masywna wieża, zamknięta dachem namiotowym z wieżyczką, wtopiona jest w bryłę kościoła. W wieżę kościoła wmurowano terakotowe rzeźby z końca XIII w., pochodzące prawdopodobnie z zamku krzyżackiego, przedstawiające Matkę Boską z Dzieciątkiem oraz Chrystusa.
   Od południa do korpusu kościoła przylega manierystyczna kruchta pochodząca z około 1620-30 r. Portal, bogato zdobiony puttami oraz ornamentem roślinnym i motywami zwierzęcymi w typie niderlandzkim, jest zwieńczony kartuszem z herbem Ogończyk rodziny Działyńskich. Do prezbiterium od strony północnej przylegają pomieszczenia zakrystii. W ścianę nawy północnej wmurowane jest, silne zniszczone, wczesnobarokowe epitafium Jana Zygmunta Kostki (zm. 1623 r.). Fara otoczona jest od zachodu murem ceglano-kamiennym, pochodzącym zapewne z czasów budowy kościoła, lecz znacznie przekształconym w późniejszych latach.
   Kościół składa się z dwuprzęsłowego, poligonalnie zamkniętego prezbiterium, nakrytego sklepieniem krzyżowo-żebrowym oraz z trzynawowego, czteroprzęsłowego korpusu pseudohalowego z ostrołukowymi arkadami międzynawowymi. Wnętrze naw nakrywają sklepienia gwiaździste wsparte na ośmiobocznych filarach. Nawa główna jest równa szerokością i wysokością prezbiterium, oddzielonego od korpusu łukiem tęczowym, obustronnie profilowanym. Kruchta pod wieżą, jak i chór muzyczny otwiera się na nawę główną ostrołukową arkadą. Organy pochodzą z roku 1950.
   Z pierwotnego wyposażenia wnętrza godną uwagi jest - znajdująca się w nawie głównej - granitowa czara chrzcielnicy typu gotlandzkiego, z 3 ćwierci XII w., zdobiona płaskimi, ostro ciętymi postaciami smoków. Zachowały się też dwie granitowe kropielnice pochodzące z XIII-XIV w., usytuowane w kruchcie północnej i zachodniej. Z dawnego wystroju wnętrza zachowały się na filarze międzynawowym fragmenty polichromii z końca XIV w. Malowidło przedstawiające Chrystusa Bolesnego i świętych charakteryzuje się wydłużonymi proporcjami figur z równoczesnym podkreśleniem realizmu twarzy, jak również chłodną gamą barwną złożoną z czerwieni, zieleni, czerni i fioletu.
   W kościele znajdują się trzy ołtarze. W ołtarzu głównym z 1728 roku centralne miejsce zajmuje obraz przedstawiający patrona fary - św. Mikołaja, malowany w 1950 r. przez Jerzego Hoppena w miejsce zniszczonego oryginału. W górnej kondygnacji znajduje się obraz Trójcy Świętej (malowany w 1950 r. przez Leonarda Torwirta), a w zwieńczeniu ołtarza obraz przedstawiający św. Jerzego. W dolnej kondygnacji ołtarza znajdują się rzeźby śś. Andrzeja, Pawła, Piotra i Judy Tadeusza, powyżej przedstawienia śś. Jana Nepomucena, Grzegorza Wielkiego, Mikołaja i Franciszka Ksawerego. Ołtarz zwieńczony jest rzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Z pierwotnego ołtarza z poł. XVII w., znajdującego się w nawie północnej, zachowała się część środkowa i para ażurowych kolumn, predella z malowaną sceną Zwiastowania oraz w zwieńczeniu rzeźby barokowe śś. Jana Ewangelisty i Łukasza z 1 poł. XVIII w. Pośrodku ołtarza obraz z 1 poł. XVII w. Matki Boskiej z Dzieciątkiem, w sukience srebrnej, trybowanej z pocz. XVIII w. Z pierwotnego ołtarza znajdującego się w nawie południowej zachowały się fragmenty kolumn oraz rzeźby śś. Jana Chrzciciela, Jana Ewangelisty i grupa Ukrzyżowania z poł. XVIII w.
   W kościele znajdują się także obrazy:
- św. Anny Samotrzeć z pocz. XVII w., z kręgu Hermana Hana
- św. Mikołaja zapewne z pocz. XVII w., malowany na desce
- koronacja Najświętszej Maryi Panny z ok. poł. XVII w., wg tradycji pochodzący z kaplicy zamkowej
- św. Franciszka z XVIII w., w neogotyckiej ramie
   Kościół posiada trzy dzwony:
- gotycki z 1482 r.
- późnobarokowy z 1777 r., sygnowany monogramem MLAS
- sygnaturkę z 1796 r.

www.kolegiata.twoje-miasto.pl

Kościół p.w. św. Mikołaja zbudowano nad samą Wisłą, w północno-zachodnim narożniku rynku, pomiędzy ulicami: Kościelną, Prostą, Spichrzową i Ratuszową.
 

fot. ze strony www.turystyka.torun.pl