Historia
   Kościół p.w. św. Mikołaja w Gąsawie wzniesiono w drugiej ćwierci XVII wieku. Kościół szczęśliwie ocalał z pożaru miasta w 1656 roku, a w latach siedemdziesiątych XVII wieku z inicjatywy opata z Trzemeszna Kazimierza Brzechwy świątynię gruntownie wyremontowano. Powiększono otwory okienne oraz wycięto nowe w północnej ścianie nawy. Prace remontowe zakończono 25 września 1674 roku co upamiętnia inskrypcja na dzwonie belki tęczowej.
   W tym czasie w kościele znajdował się już obraz Matki Boskiej Pocieszenia, który z czasem zyskał sławę "cudownego". W latach 1705-1706 wnętrze kościoła ozdobiła wspaniała barokowa dekoracja malarska. W XVIII wieku do południowej ściany nawy dostawiono szkieletową kruchtę. W połowie stulecia kanonicy regularni przekazali do Gąsawy część wyposażenia z klasztornej świątyni w Trzemesznie. Temu darowi kościół zawdzięcza XVIII-wieczne ołtarze.
   Po sekularyzacji klasztoru w Trzemesznie w 1793 r. parafia gąsawska straciła protektora. Obowiązek kolatorów świątyni przejęli Urszula i Ignacy Zdebińscy z Czewujewa. W 1817 roku z ich inicjatywy dobudowano do nawy cylindryczną, murowaną kaplicę grobową p.w. św. Antoniego. oraz odnowiono niszczejące malowidła. W tym czasie zaprzestano użytkować cmentarz wokół kościoła, przenosząc go na obecne miejsce.
   W latach 30. XIX wieku zabiegano u władz pruskich o fundusze na odnowienie świątyni a nawet o zgodę na rozbiórkę. W końcu, w latach 1856-1858, proboszcz ks. Teofil Kegel, przeprowadził gruntowny remont. Ściany wzmocniono lisicami i oszalowano od zewnątrz, wykonano nową stolarkę okienną i drzwiową oraz wymieniono gontowe pokrycie dachu na łupek. Na ściany z malowidłami nałożono gruba warstwę tynku, maskującą wybrzuszenia i nierówności. Z fundacji księdza Kegla w 1866 roku stanęła przed kościołem figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
   Kościół odnawiany był  jeszcze parokrotnie: w roku 1909 oraz w latach 1921-1923 i 1927-1929. W czasie okupacji hitlerowskiej 1939-1945 służył jako magazyn zbożowy. Po wojnie świątynia zyskała dekorację malarską autorstwa Kazimierza i Władysława Drapiewskich oraz Józefa Tajcherta. Jej pozostałością jest plafon na stropie nawy z wyobrażeniami NMP Niepokalanie Poczętej i św. Mikołaja na tle widoku kościoła w Gąsawie. Podczas ostatniej restauracji architektury kościoła w latach 1998-1999 natrafiono na barokowe malowidła ścienne, zatynkowane za czasów proboszcza Teofila Kegla. Odsłonięto je w kilku etapach w latach 2000-2002.

Architektura
   Świątynia p.w. św. Mikołaja w Gąsawie to kościół drewniany, modrzewiowy, zrębowo-szkieletowy z prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Od północy znajduje się zakrystia. Wejście do zakrystii posiada drzwi z czasów budowy z ozdobnymi okuciami. Do nawy kościoła prowadziły trzy dębowe, bogato profilowane portale: główny - w szczytowej elewacji frontowej oraz boczne - w ścianach północnej i południowej. Pod kościołem znajdowały się murowane, sklepione krypty. Zrębowa konstrukcja świątyni wraz z portalami przetrwała do dziś. Zachowały się również krypty, użytkowane i przekształcane do początków XIX wieku.

Wyposażenie
   W wyposażeniu wnętrza kościoła p.w. św. Mikołaja w Gąsawie można zobaczyć przekrój stylów od późnego gotyku, przez barok, manieryzm, klasycyzm, aż do współczesności.
   Gotyk prezentowany jest przez grupę Ukrzyżowania z belki tęczowej (z I połowy XVI wieku), przeniesionej z poprzedniej świątyni gąsawskiej. Z tego samego okresu pochodzą figurki Apostołów wkomponowane w arkadki ścianek manierystycznej chrzcielnicy z pierwszej ćwierci XVII wieku z kościoła dominikanów w Żninie, rozebranego w 1821 roku.
   Najstarszym dziełem stworzonym dla obecnego kościoła jest XVII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w ołtarzu głównym, przeznaczony dla poprzedniego ołtarza głównego, ufundowanego w 1687 roku. Jest to Madonna w typie Matki Boskiej Śnieżnej, w bogato trybowanej srebrnej sukience, ozdobionej sznurami czerwonych korali. Natomiast ołtarz główny jest późnobarokowy i pochodzi z 1 ćwierci XVIII wieku.  Ołtarze boczne są barokowe: lewy - z obrazem Anioła Stróża, ozdobiony jest dwiema rzeźbami Michała Archanioła walczącego z szatanem (smokiem) i Michała Archanioła ważącego grzechy, prawy - ozdobiony w polu środkowym obrazem św. Barbary.
   Z XVII-wiecznego wyposażenia kościoła przetrwał ołtarz Świętego Krzyża - z wysokiej klasy artystycznej rzeźbami Ukrzyżowanego, Matki Boskiej i św. Jana Chrzciciela. Sztukę tego okresu reprezentują również obrazy: Zwiastowanie (obecnie na południowej ścianie nawy) i Męczeństwo św. Sebastiana - w zwieńczeniu ołtarza Serca Jezusowego w nawie, a także rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego z kruchty południowej.
   Wiek XVIII prezentują obrazy: Anioła Stróża, św. Stanisława wskrzeszającego Piotrowina oraz św. Barbary. Z tego samego okresu jest obraz św. Rocha i sukienka na obrazie Madonny z Dzieciątkiem w ołtarzu głównym.
   Wśród XIX-wiecznych elementów wyposażenia zwraca uwagę obraz patrona kościoła - św. Mikołaja na zasuwie ołtarza głównego, krata kaplicy św. Antoniego Padewskiego oraz klasycyzujący ołtarz kaplicy, obecnie z XX-wiecznym obrazem św. Antoniego Padewskiego.

Osoby posiadające własny środek transportu z Bydgoszczy pojadą drogą międzynarodową E261 w kierunku Poznania i w miejscowości Bożejewice skręcą w drogę lokalną, która przez Biskupin doprowadzi po 7 km jazdy do Gąsawy. Można również skorzystać z autobusów PKS jadących do Gąsawy z Bydgoszczy lub Żnina.