ZAMEK W WĄBRZEŹNIE
zabytki architektury - zamki, warownie, twierdze
Na początku wojny trzynastoletniej, w roku 1454 twierdza została zdobyta i obsadzona polską załogą, lecz 10 lat później zaciężni krzyżaccy pod wodzą Bernarda Szumborskiego odzyskali ją, a potem spalili. Po drugim pokoju toruńskim w 1466 roku Wąbrzeźno wraz z ziemią chełmińską weszło w skład należących do Korony Prus Królewskich. Odbudowany zamek nadal pełnił funkcję siedziby biskupiej, w latach 1611-13 w okresie rządów biskupa Macieja Konopackiego, został rozbudowany w stylu barokowym. Kilka lat później warownię częściowo zniszczyły wojska szwedzkie. Po odbudowie twierdza nie cieszyła się zbyt długo spokojem, w roku 1655 Szwedzi ostrzeliwali zamek tak długo, aż spłonął. Kolejnej odbudowy już nie było. W roku 1792 zrujnowane i opuszczone zabudowania zaczęto rozbierać, aby uzyskać cegły na odbudowę strawionych przez pożar kamienic i kościoła farnego. Wyburzenia kontynuowano w XIX wieku, aż z zamku nie pozostało prawie nic. W 1920 roku władze polskie, po wykupieniu Góry Zamkowej z rąk prywatnych, zdecydowały się założyć w tym miejscu park.
Usytuowany na sztucznie podwyższonym krańcu półwyspu Jeziora Zamkowego zespół obronny położony był na osi północny wschód - południowy zachód. Składał się on z zamku właściwego oraz podzamcza, które założono na planie wydłużonego prostokąta o długości około 120 metrów. Podzamcze pełniło funkcje gospodarcze (stajnie, kurniki, chlewy, mieszkanie burgrabiego), a wjazd na jego teren prowadził przez znajdującą się w kurtynie północno-wschodniej bramę, poprzedzoną fosą. Ten szczególnie zagrożony odcinek fortyfikacji chroniony był przez dwie narożne wieże. Rezydencja biskupów wyglądem zewnętrznym przypominała typowy zamek-klasztor krzyżacki. Zbudowana z cegły na kamiennej podmurówce, wzniesiona została na planie kwadratu o boku 60 metrów. Wewnętrzny dziedziniec z trzech stron otaczały jednotraktowe, prawdopodobnie dwukondygnacyjne skrzydła mieszkalne, natomiast od wschodu zamykał go mur obwodowy, pośrodku którego wznosiła się wysoka, oktagonalna wieża. Była ona głównym elementem systemu obronnego, skomunikowanym z wszystkimi urządzeniami o przeznaczeniu militarnym. Łączność ze stanowiskami obronnymi na zewnętrznym murze utrzymywano poprzez osłaniające wjazd murowane przedbramie. Wjazd z przedzamcza prowadził przez furty w murach obwodowych i częściowo zwodzony most przerzucony na filarach przez wyjątkowo szeroką fosę (zobacz rekonstrukcję).
Program użytkowy warowni nie jest w pełni rozpoznany. Reprezentacyjną częścią było przypuszczalnie podpiwniczone skrzydło południowe, mieszczące na piętrze kaplicę pod wezwaniem św. Marka. Wedle słów biskupa Andrzeja Olszowskiego, wizytującego zamek w roku 1614, należała ona do najpiękniejszych w państwie. Z wyposażenia kaplicy zachowała się do dzisiaj gotycka rzeźba Matki Boskiej z ok. 1500 r., przeniesiona po zniszczeniu zamku w 1655 roku do wąbrzeskiej fary. Obok kaplicy mieścił się refektarz, gdzie biskup przyjmował gości i zbierał braci na narady. Parter budynku zajmowały pomieszczenia gospodarcze, a na wysokości pierwszego piętra obiegał je murowany krużganek. W pozostałych dwu skrzydłach na kondygnacji mieszkalnej mieściły się komnaty biskupie i wnętrza związane z administracją diecezji i zamku. Zgodnie z funkcją obiektu, piwnice i parter przeznaczono na składy sprzętu, magazyny żywnościowe, zbrojownię i pomieszczenia użytkowe, jak np. kuchnia, a najwyższy poziom - podstrysza (wokół których na koronie murów obwodowych biegł ganek obronny) użytkowano najczęściej jako spichrze. Pomimo dużej przestrzeni całość założenia tworzyła zwarty zespół, którego walory obronne (oprócz murów, bram, baszt i wieży) podkreślały naturalne predyspozycje terenu, dodatkowo przystosowane podczas prac przygotowawczych na początku budowy.
Z zamku wysokiego do czasów współczesnych zachowały się relikty ośmiobocznej wieży do wysokości 2 metrów, w tym piwnica z fragmentami sklepienia, oraz porozrzucane gdzieniegdzie zwaliska kamieni i cegieł. Dobrze czytelne jest położenie dawnej fosy, o głębokości 3-4 metrów, po której dnie przebiega obecnie ścieżka spacerowa.
fot ze strony
http://picasaweb.google.com
